سیره علما در حمایت از کالای ایرانی

علمای شیعه در برهه های مختلف با صدور فتوی و رفتار خود به حمایت از اقتصاد جامعه اسلامی شتافته اند . نمونه بارز این مسأله را می توان در اواخر حکومت قاجار در قالب نهضت علما بر علیه استعمار اقتصادی انگلستان مشاهده نمود . در این دوره علمای بزرگ شیعه علاوه بر صدور فتوا بر ضرورت حمایت از محصولات جامعه اسلامی ، اقدام به تحریم مصرف کالاهای خارجی بر خود نمودند . در بیانیه ای علما در بیان ضرورت حمایت از محصولات جامعه اسلامی به وضوح به برخی از مبانی قرآن و روایی از جمله اصل عدم سلطه تمسک شده است .

بیانیه علمای اصفهان در حمایت از کالاهای ایرانی

نمونه بارز حمایت علما از مصرف کالای ایرانی را می توان در بیانیه علمای اصفهان در دوره قاجار حدود ۱۵۰ سال پیش مشاهده نمود. در بیانیه اقتصادی ۱۳ تن از علمای اصفهان برای مبارزه با استعمار اقتصادی بیگانگان این گونه آمده است : « بعد از تسبیح و تحميد ، این خدام شریعت مطهره با ههرامی جناب ركن الملك متعهد و ملتزم شرعی شده ایم ، که مهما امكن بعد ذلك تخلف ننمائیم. فعلا پنج فقره است :

اولا: قبالجات و احکام شرعیه ، از شنبه به بعد باید روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود ، اگر برکاغذهای دیگر نویسند ، مهر ننموده و اعتراف نمی نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد امضاء نمی نماییم. حرام نیست کاغذ غیر ایرانی و کسی ر مانع نمی شویم ماها با این روش متعهدیم .

ثانيا: کفن اموات، اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر ایرانی باشد متعهد شده ایم بر آن میت ماها نماز نخوانیم ، دیگری را برای اقامه صلوه بر آن میت بخواهند ماها را معاف دارند .

ثالثا ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می شود ، قرار دادیم مهما امكن هرچه بدلی آن در ایران یافت می شود، لباس خودمان را از آن منسوج نماییم و منسوج غیر ایرانی را نپوشیم. و احتیاط نمی کنیم و حرام نمی دانیم لباسهای غیر ایرانی را ، اما ماها ملتزم شده ایم حتی المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از نسج ایرانی بنمائیم ، تا بعین ماها نيز كذلک ، و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد آنچه از سابق پوشیده داریم و دوخته ، ممنوع نیست استعمال آن .

رابعا : میهماني ها بعد ذلك ، و لو اعیانی باشد ، چه عامه چه خاصه، باید مختصر باشد ، یک پلو و یک چلو ویک خورش و یک افشره، اگر زائد بر این کسی تکلف دهد ما را به محضر خود وعده نگیرد خودمان نیز به همین روش میهمانی می نمائیم هرچه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان ما خواهد بود .

خامسا : وافوری ( معتاد ) و اهل وافور را احترام نمی کنیم و به منزل او نمی رویم ، زیرا که آیات باهره (ان المبذرین کانوا اخوان الشياطين - ولاتسرفوا ان الله لا يحب المسرفين - و لا تلقوا بایدیکم الى التهلكة) و حدیث: (لا ضرر ولا ضرار)، ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و مسری است و خانواده ها و ممالک را به باد داده ، بعد از این هرکه را فهمیدیم و افوری است ، به نظر توهین و خفت می نگریم .

عهدنامه خود تحریمی کالاهای روسی

علمای شیعه در عصر قاجار در عهدنامه دیگری اقدام به تحریم مصرف کالاهای روسی بر خود می کنند و در این زمینه با تجار و بازرگانان نیز رایزنی می نمایند . در این معاهده نامه چنین آمده است : عموم مسلمانان ایرانی و کافه برادران ایمانی را باکمال اتحاد و اتفاق و ارشاد اعلام می نماییم ، نظر به مصالح حفظ اسلام عموم علماء اعلام اصفهان عازم شده ایم و بر خودمان فرض ذمی اسلامیت نموده ایم که به کلی داد و ستد و معامله با شعبه بانک استقراض روس که به اصفهان آمده است را موقوف و متروک داریم . صلاح مسلمین را هم نمی دانیم که با او معامله کنند . در باب استعمال قند و شکر و چای روس هم عموم علماء اعلام ترک نموده اند و در سایر امتعه روسیه در موقع خود هم اعلام خواهد شد . تجار محترم اصفهان هم در این وظایف حقه اسلامیه كمال مساعدت را با علمای اعلام دارند تلگرافات منع حمل قند و شکر و قماش روس به نقاط لازم کرده اند . عموم مسلمانان بدانید که مادام که قشون روس در بلاد و سرحدات ایران هستند به این محترم باقی هستیم . « بلغنا الله ایاکم نصره الدين » . مدیر اتحادیه علما حاجی آقا این تکلیف را ک علمای اعلام و حصون اسلام و جمعی از متدینین تجار مقرر فرمودند ، مقرون به صلاح است. حقیر هم معمول داشته ام (۶ ربيع الأخر، ۱۳۲۹ -۱۶ فروردین ۱2۹۰، محمد تقی نجفی) .

تحریم کالای خارجی توسط آیه الله عبدالحسین لاری

آیت الله حاج سید عبدالحسین لاری (رضوان الله عليه) نیز بازرگانی استعمارگران روس و انگلیس را به زیان امت اسلام می دانست . وی به همین خاطر استفاده از چای ، قند ، ادویه ، خوراک و پوشاک وارد شده از کشورهای خارجی ، به خصوص روسیه و انگیس ، را تحریم نمود . وی عقیده داشت که خروج ارز از کشورهای اسلامی برای خرید کالاهای خارجی موجب تقویت دشمنان اسلام و قدرت استعمارگران شده و بدین وسیله سبب ریخته شدن خون مسلمانان و ملت های فقیر می شود . ایشان در پاسخ به استفتائی پیرامون حكم استفاده از کالاهای تولید بلاد غیر اسلامی به تحریم مصرف آنها حکم می دهد : « امروزه آنچه پول از بلاد اسلامیه به بلاد خارجه می رود اعانت ( یاری رساندن )  به اعداء دین و استعداد کفار است برای ریختن خون اسلام و مسلمین . حرام است استعمال آنها  مگر در صورت اضطرار وعدم وجود اشياء وطنی اسلامی به هیچ وجه من الوجوده . پس حرام است استعمال آنها و واجب است بر جمیع مسلمانان استعمال مطعومات و ملبوسات و مصنوعات بلاد اسلاميه و قطع علائق احتیاج از كفره خارجه و فراهم نمودن وسائل قطع روابط احتياجات از کفار » .

 تأسیس و پشتیبانی از شرکت اسلاميه

علمای شیعد اواخر عصر قاجار تنها به تحریم مصرف کالاهای خارجی بسنده نکردند ، بلکه اقداماتی برای تقویت تولیدات داخلی را نیز سامان دادند به طور نمونه ، شرکت اسلاميه پس از قیام تنباکو و بروز فواید آن ، توسط آقا نجفی اصفهانی ، آقا نورالله و میرزا ابوالقاسم زنجانی به همراهی جمعی از بازرگانان در سال ۱۳۱۶ ق ( ۱۸۹۸ م ) با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج در اصفهان تاسیس شد . شعبه های این شرکت به سرعت در سایر شهرها و حتی در خارج ایران افتتاح شد ، علما و مراجع بزرگ شیعه در تایید و تشویق این فعالیت فتاوی و اعلامیه های ترویجی بسیاری صادر نمودند

میزان تولیدات شرکت اسلاميه به قدری گسترش یافته بود که یکی از روزنامه های انگلیس ، رشد آن را سکته منافع انگلیس در اصفهان و بلکه کل متعلقه خلیج فارس اعلام نمود . وزیر مختار گلستان در نامه ای به امین السلطان حاکم اصفهان از دخالت علما در امور اقتصادی شکایت کرد و آن را مغایر با توسعه شرکت های خارجی در این شهر دانست . تاسیس این شرکت باعث اشتغال بیش از هزار نفر در شهر اصفهان گردید . این شرکت حتی در پی حصول امتیاز ساختن راه آهن محوطه اصفهان برآمد

بیانیه آخوند خراسانی در حمایت از مصرف کالاهای ایرانی

آخوند خراسانی در سال ۱۳۱۵ ق به دعوت تنی چند از علمای ایران ، همراه گروهی دیگر از مراجع تقليد فتواهایی بر تحریم کالاهای خارجی و حمایت از کالاهای داخلی و به منظور رفع نیاز کشور به بیگانگان صادر نمود . وی در حمایت از منسوجات داخی نوشت : « بر مسلمان لازم است که لباس ذلت ( تولید خارج ) را از تن بیرون کنند و لباس عزت ( ساخت داخل ) را بپوشند ». ایشان در نامه ای به مظفرالدین شاه نیز او را به حمایت از شرکت اسلامیه تشویق کرد .

حمایت علمای معاصر از کالای ایرانی

در دوران معاصر نیز علما در زمینه حمایت از کالاهای ایرانی پیشتاز بودند ، به طور نمونه ، آیه الله کاشانی در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت تلاش زیادی برای استقلال صنایع داخلی نمود . برخی از علمای برجسته از جمله آیت الله بهاء الدين محلاتی ، سید محمود روحی قمی ، آیه الله شیخ باقر رسولی ، آیه الله شیخ عباسعلی شاهرودی ، آیه الله شیخ محمد رضا کرباسی ، و آیه الله میرزا کاظم طباطبایی نیز از پشتیبانان حرکت آیه الله کاشانی بودند . نواب صفوی در دوران مبارزات پیش از انقلاب در تبلیغ کالای ایرانی کوشا بود . تصویری از ایشان در مسجد فخریه منتشر شده که ایشان را در حال معرفی یکی از محصولات ساخت داخل به مردم نشان می دهد . در میان علمای پس از انقلاب نیز نمونه های بارزی از حمایت از کالای ایرانی می توان یافت. رهبر کبیر انقلاب امام خمینی (ره) توجه زیادی به صنایع داخلی و کالاهای داخلی داشتند . در رساله عملی امام خمینی (ره) این نکته آمده است که : « اگر به واسطه توسعه نفوذ سیاسی یا اقتصادی و تجاری اجانب، ترس از تسلط آنها بر بلاد مسلمین ایجاد شود ، بر مسلمانان ، دفاع به هر نحو ممکن و قطع ایادی اجانب، چه عمال داخلی یا خارجی واجب است »

اقدام آیه الله مرعشی نجفی (ره) در پرهیز از پوشیدن لباس با پارچه و حتی دکمه خارجی نمونه بارز این امر است . فرزند آیت الله مرعشی نجفی (ره) نقل می کنند : « یکی از خصوصیات عملی آیت الله مرعشی نجفی این بود که ایشان هیچ وقت از لباس های خارجی استفاده نمی کردند و این روش را مبارزه با استکبار می دانستند . حتی زمانی که خیاط می خواست برای لباس ایشان از دکمه خارجی استفاده کند ، اجازه این کار را نداشته و از قیطان به جای دکمه در لباسشان استفاده نمودند » .

منبع : کتاب : حمایت از کالای ایرانی (چیستی ، چرایی ، چگونگی ) نوشته دکتر محمد جوادتوکلی ، معاون علمی مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه های علمیه .